Türk blockchain projelerine güvenilmez mi? – Bir Kriptopara projesine bireysel yatırım yapmak

Bu sorunun cevabı nettir: Hiç bir projeye güvenilmez. Merkeziyetsiz ve regülasyonlara tabi olmayan bir ortamda yatırım yapıyorsanız kimseye güvenemezsiniz.

Siz fenomen yada eş dost tavsiyeli 2 – 3 Türk projesine yatırım yaptığınız için özellikle yerel bakmak durumunda kalıyorsunuz. Oysa haftada hatta günde bir proje yatırımcısını dolandırıyor. Yani Türkiye’ye özgü bir şey değil bu.

Peki bu nasıl oluyor?

• Rug pull: İngilizcede bir insanın altından halıyı çekme eylemine karşılık gelen bir deyimdir bu. Önce standart token kontratlarından farklı yada benzer token üretilir. Merkeziyetsiz borsalarda(uniswap, pancake vs.) bu tokene karşılık bir değer belirlenir ve likit eklenir. Mesela 1000  x token ekliyorum karşısına da 10 dolar koyuyorum. Bu durumda benim tokenimin değeri 10/1000 = 0.001 dolar ediyor.  Bu likidi ekledikten sonra, sosyal medya ve Dex takip edilen sitelerden tanıtım, duyuru ne gerekiyorsa yapıyorum. Ayrıca başlangıçta token değerim ucuz olduğu için cebimden 10 dolarlık daha token alımı yapıyorum. Bu durumda:
  • DEX’ler AMM(otomatik tahta yapıcı) ile çalıştıkları için ve var olan likidin 2 katını alım yaparak salladığım için %100 ve üzeri yükselme gösterecektir. Çünkü 10 dolara 1000 token alabiliyorken artık 20 dolara 1000 token alabileceksiniz ve değer 2’ye katlanmış olacak. kolaylıkla 2X gösterdim.

• Sonra 20 dolarlık alım daha yapıyorum peşine, bu da var olan likidi %100 salladığım anlamına geliyor ki tahtada yükseliş %200(hesaplamalarımda saçmalama olabilir, farazi ilerliyorum, amacım mantığı anlatmak.). 
• Tabi biraz da uyanıklık var, arada var olan tokenlerden tahtada %2-5 arası düşüş yapacak ufak satışlar da veriyorum. %3 satıyorum, %200 alım yapıyorum. Bu durumda hacmi de yükseltiyorum. 
• Sonra coingecko ve CMC gibi sitelere başvurup tokeni ekletiyorum. Diğerleri de hem Dex radar sitelerinden hem bu cmc gibi sitelerden inceliyor ve aman allayım 3x yapmış bir token var ve arzı düşük olmasına rağmen fiyatı çok yüksek diyor. 
• Gidip sosyal medyada $emmogluToken diye aratıyor. tweetler coşuyor tabi. “This fucking token is insane! I am all in! lets go to the moon!” gibi twitleri görüyorlar. Ooo kaçırmamak lazım deyip hemen 100 dolar ateşliyorlar. İki saat boyunca izliyor ve şimdiden parası 2X olmuş! Dur ulan kaçırmayalım deyip 1000 dolar daha ateşliyor çünkü başka bir twitte “easy 1000X “ ibaresini görmüş. 1000 dolar bassa 1M dolar, güzel para… Hemen basıyor(iddaacı tabiri). Tabi bu yatırım psikolojisinde nereye girer bilmiyorum ama kaybettiğinin netleştiği andır. 1 saat bekler ve parasının 3K dolar olduğunu görür. bundan sonra iki senaryo işler:
  • Ya token kontratında satış izni yoktur(genellikle dolandırıcılar kendilerine ait 3-5 adresi tanımlar ve sadece ona satış izi verirler ki sen isteyenin satabildiğini de zannet diye satış yaparlar.
  • Rugpull başlar ve arkadaşlar gidip satış emri verdiklerinde hata alırlar. neden? çünkü sevgili dolandırıcılarımız likiditeyi çekip çıkmıştır. Geçmiş olsun.

Merkeziyetsiz ortamdaki global soygun böyle yapılır arkadaşlar ve bu insanların ne ülkesini nede milliyetini asla bilemezsiniz. Yani CIA, MIT, MOSSAD değilseniz tabi.

Şimdi bu projeyi yapan adam Türk olsa ne olur, olmasa ne olur? Burada batarsanız sorumlusu kendinizsiniz. Hırsız zaten hırsız. İşini yapıyor meşrebi gereği. 

Gelelim Merkezi ve şirketleşmiş projelere….

Buna dair de bir sürü global örnek var. Kurumsal gidip bireysel davranandan tutun, başından beri anonim girip kurumsallaşan örneklere kadar.

Sonra söyleyeceğimi başta söyleyeyim. Batan, zombi olan ve yatırımcısının süründüren projeler hala ayaktaysa, yine sorumlusu sizsiniz. Nedenlerini sayalım.

Proje yöneticileri geldi ve sizden yatırım talep etti diyelim. 

• – Takımı incelediniz mi? AMA, yüz yüze toplantı ve soru cevaplar ile terlettiniz mi? Bu adamlar bu işi yapabilecek adamlar hissini aldınız mı?
• – Kurucular: Alanlarında ne gibi deneyimleri var? Daha önce bu alanda yada farklı kurumlarda kurumsal iş, girişim deneyimleri oldu mu? Bakın daha önce batmış bir iş olması da önemli değil, hatta değerli. Tecrübe önemli.
• – Yol haritaları var mı? Yol haritaları başlarken sadece “Parayı aldıktan sonra” şeklinde mi ilerliyor? yoksa sizden önce de bir şeyler yapmış, hazırlamış ve devam etme aşamasına gelmişler mi?
• – En önemlisi Ürün nedir? Sektörde gerçekten bir sorunun çözümü mü? Bir ihtiyaca veya alışkanlığa cevap veriyor mu? Diyelim ki eğlencesine yapılmış bir iş. Gerçekten eğlence kavramına karşılık geliyor mu. Yani en boş gibi görünen işte bile o boş kavramının karşılığını oturtmuşlar mı?  Çünkü NFT, Metaverse gibi kavramları arkasına alıp blok zincir ortamına zerre ihtiyaç duymayan projelerle globalde milyonlarca insanı mağdur ettiler. NFT satıyoruz.. Neden? Ben bu NFT’yi nerede değerlendireceğim? İşlevsel yada sanatsal bir değeri mi var? bu bile sorulmadı yahu. FOMO peşinden gidildi.
• – Ürün nedir diye sormak da yetmiyor. Ürün nedir konusunda cevap aldıysanız, şunu sorun. Ürün ne aşamada? “ee, kem küm, parayı toplayınca başlayacağız…” Böyle bir şey yok işte. Ürünü başlat ki biz de senin bu konuda ciddi olduğunu görelim. Sen ürüne başlamamışsın, elini taşın altına koymamışsın, benden elimdeki paramı istiyorsun. Önce sen biraz harca ki görelim.
• – Proje planlara göre sadece fenomenler desteklediği için mi yükselecek? Eğer öyle ise kaçın oradan. Kimse babasının hayrına proje desteklemez. Ortağı fenomendir anlarım ama ürün veya hizmet sektörde karşılık bulamıyorsa bi anlamı yok. Projeler kişilerin sırtında büyümez. Zıplayıp zıplayıp yere düşer. E sonuç olarak parçalanır.

• Diyelim ki tüm bunlardan geçtiler ve yol haritasına başladılar. verilen tarihlerde illa ki sarkmalar olur. bunu milyarlık şirketler bile yapıyor. ama bir değil, iki değil, üç kez ve abartılı derecede yol haritasındaki hedefler gerçekleşmiyor ve buna dair başkaları suçlanıyorsa yine uzaklaşın.
• Yönetim veya kurucular borsa, değerleme veya token değerine dair size öngörü, vaat veya rakam mı zikrediyor? Kaçın… Kurumsal ve projesini düşünen kimse böyle bir aptallığı yapmaz. size teknik olarak sirkülasyon ve ürün işleyişinden yola çıkarak en başında “Bizce olması gereken değer şudur ama o anki piyasa şartlarını bilemiyoruz” diyorsa bu normaldir. Beklentidir. Ama “ Şu an şu borsa ile görüşmelere başladık(niye söylüyorsun? futbolcu transferi mi bu? KAP’a mı bildiriyorsun?), falanca borsa bize göz kırptı, filanca fenomen ile anlaştık siz yarından sonra fiyatları görün. “ gibi söylemler tekrar ediyorsa yine çıkın o projeden. Bakın o projenin tokeni değerlenmez demiyorum. Bu sektörde shit/MEME token denilen çöpler bile 1000X yaptı. derdiniz kısa vadede vurkaç ise yine kaybedersiniz. Uzun vadede saçma sapan bir token fiyatı belirliyorsanız yine kaybedersiniz. Çünkü sizi yatıştırmak için bol keseden vaatler veren bir ekip, yatırımcı adayları ve fenomenlerle anlaşmak için neler vaat etmez ki?
• Yatırımcıyı suçlayan projelerden uzak durun. Mesela “BTC düşüyor biz de ondan düşüyoruz” demek doğaldır. buna lafım yok. ama yükselirken de yükselmiyorsan orada bir sorun var. Birine kolunu kaptırmışsın yada sen izin vermiyorsun demektir.
• Vatan hainleri, sabırsızlar! diye fırça atan ekip liderleri gördüm ben. Sanki onun tokeni Çanakkale yada Vatan sınırıymış da satarak hainlik ediyormuş gibi. Bu dünya henüz regüle edilmeyen bir dünya. Her şey mümkün. “Ağlayacaksan oynamayalım” bile demezler. hem ağlatır, hem oynatırlar balinalar. Kimseyi suçlayamazsınız. Başardıysanız da sizin başarınız, kaybettiyseniz de sizin hatanızdır.
• Benim yatırım yaptığım ama beceriksizliğinden batan, bunu da topluluğa açıkça belirtip giden projeler de oldu. Süreci yakından takip ettiğim için emin oldum. Fakat gidip de kimsenin yakasına yapışmaya kalkmadım. Benim tercihimdi, karambol bir sektörde yatırım yapıyorum. Yatırımcı olarak battıysam benim hatam. 
• İyi proje toplulukla fiyat konuşmaz, iyi proje vaadlerini ürün üzerinden verir, borsa konuşmaz. Geleceğe dair tahminlerde bulunmaz. İyi projede fiyat yada borsa konuşursanız atarlar. haklıdırlar da. Hatta fiyat veya borsa konusunda konuşursanız idare ederler, sadece bunu konuşursanız veya fud yaymaya başlarsanız uçururlar. çok topluluk yöneticiliği yaptım, çok kullanıcı uçurdum. Projenin fiyat sayfası olmaz. Yatırımcılar isterlerse kendi aralarında tartışacakları bir grup kurarlar. o onları ilgilendirecek bir durum.  Proje sayfasında erken katılımcılardan tutun da sonradan gelen ürün müşterilerine kadar bir yelpaze olur. yol haritası tartışılır, gecikme varsa ekip efendi efendi açıklamasını yapar, telafisini gösterir. Ürünle alakalı sorular ve daha neler varsa konuşulur tartışılır.
• Hakkında fikriniz olmayan sektörlere yatırım yapmayın. illa yapacaksanız gidin araştırın, fikir edinin. Gerçekten bir kripto projesinin token ile ilerlemesini gerektirecek bir sebep var mı? Yoksa sadece token için mi çıkarılmış bir proje? Mesela bir proje çıktı ve “ben restoranlarda ödeme yöntemi olcak bir token çıkardım, adı da rest token” dedi. şu soruyu sorun. Şu an var olan tokenlerden bir farkı var mı? Ayrı bir teknoloji geliştirip ona mı entegre edeceksin? yoksa sadece restorana para göndermek içinse bunun için 10Bin adet token projesi var ve hepsi aynı işlevi görüyor. en kötü ihtimalle usdt var. Üstelik senin proje ekibinden daha güçlü bir finansal yapı var arkasında. 
• Metaverse rüzgarı geldiğinde herkes heyecanlandı. Ama o projelerin tokenlerini alanların yalnızca bir elin parmağını geçmeyecek sayıda olanları o platformların alfa, beta ürünlerini indirip test etti. Neden güzel kardeşim? neden? Madem ki sana uzak bir alan, bilen birine sor, kurcalattır, fikrini al. En azından o pazarın değerini öğren, senin yatırım yaptığın projen o pastadan ne kadar pay alabilir onu gör? Belki o zaman her şey yolunda giderse tokenin ne kadar değere ulaşacağını tahmin edebilirsin.
• Tekrar edeyim. Token işlevi çok önemli. Sirkülasyonu çok önemli. Token bir işe yaramıyorsa ve üretip sattığı token tekrar projenin içinde yakıt olarak kullanılmıyorsa uzak durun. Kısmen değil, tamamen o ürünün yakıtı token olmalı. Yani ürünü kullanacak kişilerin o tokeni almaları gerekmeli. Bu kadar basit. Yan ürünler veya falancanın oğlu şöyle yapacak diyerek token değerlenmez.

Sizin “Türk projesine yatırım yapılmaz” şeklindeki cümlelerinizi görmek beni üzüyor. Evet, ev sahibi suçlu da hırsızın hiç mi payı yok? Var tabi. Ama işi bu düzeye getiren sizsiniz. Kapını kilitlemezseniz teşvik edersiniz. Ülkemizde çok değerli girişimciler ve bu girişimlerde çok değerli isimler var. Başarız olduğuna şahit olduğum ama içinde cevher isimler barındıran ekipler var. Siz o cümleleri kurunca benim gibi gerçekten uğraşıp didinip yıllardır ürün geliştirmeye çalışan insanlar üzülüyor. 2016 Yılından beri Blockchain/Kripto sektöründeyim. Bu konuda bir çok projeye danışmanlık yaptım, bir çok projenin founder’ı yada ekip lideri arkadaşımdır. Hatta bir projenin fikri resmi olarak bana aittir(ki 5 kuruş pay vermedikleri halde çıkıp sormadım neden diye…). Hata yapanlarını uyardım, iyi gidenleri savundum, elimden geleni yaptım. Bu süreçte çok daha yüksek meblağlar toplayıp sizin paralarınızı 3-4 yıl esir edebilirdim. Ama hiçbir zaman bunu doğru bulmadım. Bir iş profesyonel olursa üç kağıtcılık da olur anlayışından nefret ederim. Bu kötülüğü normalleştirmektir. Token gruplarında “yabancılar girse projeye, malı onlara çakarız” diyenleri gördüm. Buna yetkililerin “Ne diyorsun sen yahu? niye çakmış olasın? bilakis sen büyük kârdan olursun!” demelerini beklerdim ama onlar da ürünlerine güvenmiyorlar. Bence bir iş hem doğru yoldan, hem dürüstçe hem de profesyonel yöntemlerle büyüyebilir, gelişebilir, yatırımcısını da ihya edebilir. Bunun çok örneği var.

Ortak noktaları ise uzun zaman almaları. Benim için de böyle oluyor. Bu kadar zamanda aceleyle değil, doğru yöntemlerle ilerlemeye çalıştım. Türk projelerine yatırım yapılmaz değil bu işin doğrusu…

“Bilinçsiz yatırımcı batmaya mahkumdur. “ demek daha doğru.

Ayrıca ülkemizde proje çıkarmak konusunda bireysel yatırımcıyı bu raddeye getiren projeleri de unutmuyoruz elbette. Çünkü onlar bizim de ilerleyişimizi zor duruma soktular. Şu an ben yatırım toplamak istesem onlara duyulan güvensizliğin aynısı ile muhatap olacağım. Bu bir yandan da sevindirici tabi. Çünkü Yazının en başına döndürüyor bizi;

“Bu sorunun cevabı nettir: Hiç bir projeye güvenilmez. Merkeziyetsiz ve regülasyonlara tabi olmayan bir ortamda yatırım yapıyorsanız kimseye güvenemezsiniz.”

Bunun dışında var olan bir projeye yatırım yapmanın temel analiz şartı vardır ama o başka ve bir o kadar da uzun bir konu. Belki bir dahaki yazımda dile getiririm.

Saygılar.